Ürün Operasyonlarının Kısa Tarihi ve Gelişimi
Operasyonel Fonksiyonların Gelişimi
Ürün Operasyonlarının gelişimini ele alırken, bu gelişmeleri daha iyi ve geniş çaplı anlayabilmek adına gelin birlikte operasyonel fonksiyonların tarihine bakarak başlayalım. Ürün Operasyonları, operasyon devriminin en yeni üyelerinden gibi görünse de aslında arkasında operasyon fonksiyonunun çok geniş bir geçmişi var; Satış Operasyonları, Pazarlama Operasyonları, DevOps ve daha fazlası. Hepsinin de amacı ortak: Parçası oldukları fonksiyonların veriye erişim ve karar alma mekanizmalarını geliştirmek, operasyonel süreçleri ve iş yapış şekillerini iyileştirmek, kaynakları daha etkili kullanmak, değişen market koşullarına ve teknolojilere uyum sağlamak ve modern iş dünyasının artan karmaşası ile başa çıkabilmek.
Satış Operasyonları: 1970'lerde Xerox’un, satış planlama, komisyon ve ücretlendirme, tahminleme ve bölgesel stratejiler geliştirme gibi faaliyetleri üstlenmek için bir Satış Operasyonları grubu kurmasıyla temelleri atılmıştır. Xerox’ta J. Patrick Kelly’nin 1970'lerde Satış Operasyonlarını kurarken “satış ekibini mükemmel hale getirmek için yapmak istemediğiniz, ancak yapmanız gereken tüm zor sayı işleri” olarak tanımladığı bu fonksiyon, günümüzde daha stratejik bir rol üstlenmiştir. Satış Operasyonları, başlangıçta sadece sayı işlerini yapmakla kalmamış, aynı zamanda süreçleri optimize ederek ve stratejik kararları destekleyerek modern satış ekiplerinin verimliliğini ve etkinliğini artırarak müşteri kazanma oranlarını yukarı taşıyan önemli bir işlev haline gelmiştir.
Pazarlama Operasyonları: Pazarlama Operasyonlarının temelleri ise 1920'lerde atılmıştır. Müşteri ve pazar araştırmaları ile müşterileri daha iyi anlamak amacıyla başlatılan bu çalışmalar, segmentasyon gibi modern pazarlama uygulamalarının temelini oluşturmuştur. 2000'lerin başında teknolojinin gelişimi, pazarlama otomasyonu, süreçler ve metrikler pazarlama pratiğine entegre edilmiştir. 2005 yılında IDC adlı analiz firması tarafından “Pazarlama Operasyonları” terimi resmen tanımlanmıştır. Pazarlama Operasyonları, pazarlama programlarının, kampanya planlamalarının ve yıllık stratejik planlama faaliyetlerinin gözetimini içermektedir. Ayrıca, teknoloji ve performans ölçümü, raporlama ve veri analitiği gibi sorumlulukları da üstlenerek müşteri edinme maliyetlerini düşürmede kilit rol oynamaktadır.
DevOps: 2009 yılında Belçikalı danışman, proje yöneticisi ve çevik uygulayıcı Patrick Debois tarafından “DevOps” terimi ilk kez kullanılmıştır. 2009'da Belçika’nın Ghent şehrinde ilk DevOps konferansı düzenlenmiştir. DevOps, kültürel felsefeler, uygulamalar ve araçların birleşimi olup, bir organizasyonun uygulamaları ve hizmetleri yüksek hızda sunma yeteneğini artırmaktadır. Organizasyonların yazılım geliştirme hızını, kalitesini ve güvenliğini artırarak müşterilerine daha iyi hizmet vermelerini ve piyasada daha etkili rekabet etmelerini sağlamaktadır.
Modern Ürün Operasyonları ise 2010'ların başında PayPal ve eBay gibi hızlı büyüyen şirketlerde başlamış ve o zamandan bu yana büyümeye devam etmiştir. 2015 yılında Uber de bu alana adım atmıştır. Ürün Operasyonları, ürün geliştirme pratiğini ve süreçlerini iyileştirmek, ekipler arası işbirliğini artırmak ve bunları ölçeklemek gibi kritik işlevleri üstlenmektedir. Bu süreçler, şirketlerin pazarda daha hızlı ve etkili bir şekilde rekabet edebilmelerine olanak tanımaktadır.
Hepsinden gördüğümüz kadarıyla bu fonksiyonların her birinin (Satış, Pazarlama, Yazılım Geliştirme, Ürün Yönetimi gibi) yeterince olgunluğa ulaştığında operasyon kasının da eklenmesinin etkilerini çok daha yukarı taşıdığını söyleyebiliriz. Ürünleşmenin ve ürün yönetiminin şirketlerin başarısındaki kilit rolünün giderek artması ve bunun anlaşılmaya başlaması ile şirketlerin bu başarıyı artırmak için Ürün Operasyonlarına yatırım yapmaya başlaması da bu gelişimin doğal bir parçası olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ürün Operasyonlarının Yükselişi
Google Trendler en çok aranan sorguların çeşitli bölgeler ve dillerdeki popülerliğini analiz ederek bizlere belirli konulara olan ilgiyi anlamak için güzel içgörüler sağlıyor. Geçtiğimiz 20 yıla baktığımızda, Product Operations (Ürün Operasyonları) hakkında yapılan aramaların sürekli olarak artış trendinde olduğunu görüyoruz ve bu trendin devam edeceğini de söyleyebiliriz.
Bir önceki yazıda bahsettiğimiz gibi Ürün Operasyonları aslında ürün geliştiren ve ürün takımı olan her organizasyonun bir parçası. Ürün Operasyonlarının gelecekte ürün takımları içerisinde ayrı/dedike birer takım olup olmayacağını bilemeyiz ancak ürün geliştirme ve markete sunma şeklimizi nasıl iyileştirebiliriz konusu hepimizin aklında olacak gibi görünüyor.
PLA’in State of Product Operations 2023 raporuna veya Product Plan’ın State of Product Management 2023 raporuna baktığımıza, Ürün Operasyonlarının bilinirliğinin ve takımlarının sayısının her geçen yıl arttığını da görüyoruz.
Ayrıca özellikle son zamanlarda Gartner’in Ürün Operasyonlarından bahsetmesi, Marty Cagan’ın Transformed kitabında Product Operating Model (Ürün Yönetiminin Operasyonel Modeli) üzerinde durması ve Melissa Perri’nin de Ürün Operasyonlarını sıkça ele alıp üzerine bir de Product Operations adında kitap yazmasıyla Ürün Operasyonları geçtiğimiz yılda iyice popüler olmaya başladı.
Organizasyonel ve Bölgesel Trendler
Yüksek sayıda çalışanı ve ürün takımı olan, portfolyosunda birden fazla ürün bulunduran ve çokça fonksiyon arasında sıkı işbirliği gerektiren kompleksitenin yüksek olduğu organizasyonlarda dedike Ürün Operasyonları’nın çok daha fazla olduğunu görüyoruz. Ancak kendi 50 kişilik ve 4 ürün takımlı start up’ta Ürün Operasyonları yapma deneyimime bakarak bunun değerini henüz ölçeklemenin başında görmüş ve kendini bu ölçeklemeye hazırlayan şirketlerin de bu role yer ve değer verdiğini de söyleyebilirim.
Bölgesel olarak baktığımızda ise özellikle Amerika’da başlayan Ürün Operasyonları’nın artık Avrupa’da da bilinir hale geldiği ve yavaş yavaş MENA ve Türkiye bölgesine de kaymaya başladığı görülmekte.
Peki Ürün Operasyonlarını Gelecekte Ne Bekliyor
Ürün Operasyonları (Product Operations) ve Ürün Yönetiminin Operasyonel Modeli (Product Operating Model) bilinirlik kazanmaya devam edecek gibi duruyor bizlerin de katkısıyla. Ürün yönetimini nasıl daha iyi yapabiliriz sorusunu çok daha sık soracağız kendimize ve organizasyonlarınıza sanki, ki bu da ürün pratiğinin gelişmesi için çok değerli.
Son zamanlarda çoğu şirkette içeride Ürün Operasyonları takımı ya da bununla ilgilenen kişi olmasa da kendi ürün yönetimi pratikleri ve modelleri üzerine çalışıp bunu dokümante ettiklerini görür olduk, bu da kesinlikle az önce söylediğimiz konunun bir yansıması.
Rolün kendisine baktığımızda, özellikle Avrupa ve Amerika’daki son dönem işten çıkarmalardan epey etkilendiğini söyleyebiliriz üzücü bir şekilde. Tam zamanlı çalışan yatırımının zor olduğu bu zamanlarda yakın gelecekte bu rolün daha kısa süreli proje bazlı ve yarı zamanlı çalışan danışman ya da eğitici rolüne evrilmesi ve ürün organizasyonları ihtiyaç duyduğunda belirli kasları kazanıp sistemleri kurmalarına yardımcı olacak bir yapıya dönüşmesi mümkün olabilir.
Buna ek olarak gördüğüm diğer bir trend de Program Yöneticisi (Program Manager) ve Ürün Yönetimi Liderlerinin Danışmanı (Chief of staff to CPO) gibi rollerin de Ürün Operasyonları kapsamında işleri üstlendiği. Bunları da daha sık göreceğiz gibi duruyor.
Şu an Çevik Koçluk (Agile Coaching) dünyasında, çevik yönetim konusunda kişilerin ve organizasyonların olgunlaşması ile dedike çevik koç rolüne olan ihtiyacın en azından şu an Avrupa’da azaldığını görüyoruz. Aynı şekilde uzak gelecekte ürün organizasyonlarının da operasyonel açıdan olgunlaşma ile (ki bu çok pozitif bir sey) dedike Ürün Operasyonlarına olan ihtiyaç azalabilir. Roller ve ihtiyaçların hızla değiştiği günümüzde kendimizi ve rollerimiz de bu trendlere göre geliştirmek ve kullanılabilir yeteneklerimizi yeni ihtiyaç alanlarına yönlendirmek değerli olacaktır.
Günün sonunda önemli olan isimlere takılmadan nasıl doğru problemleri doğru insanlar için en iyi şekilde çözeriz ve organizasyonlarımıza katkı sağlayabilirizi düşünmektir. Bunu yaptığımız sürece hem kişisel hem de organizasyonel yetkinliklerimizi geliştireceğimize şüphe yok 🙂
Ürün operasyonları kapsamındaki sorunları çözmek veya yeni bir ürün operasyonları fonksiyonu kurmak zorlayıcı olabilir, ancak bunun doğru şekilde yapılması organizasyonların başarılı bir şekilde ölçeklenmesinde önemli rol oynar. Ürün operasyonları yolculuğunuzda sizi desteklemek için birlikte çalışmayı çok isterim, buradan bana ulaşmaktan çekinmeyin.
